انواع بازار سرمایه در ایران

بازار‌های مالی (Financial market) یکی از بخش‌های مهم اقتصاد هر کشور و هم چنین اقتصاد جهانی می‌باشند. انجام معاملات و خرید وفروش در این بازار‌ها موجب به جریان درآمدن پول در اقتصاد کشور می‌شود. معمولا این طور است که هر کشور دارای حداقل یک بازار مالی رسمی است که سهام شرکت‌های مشخصی در آن خرید و فروش می‌شود. صرفا بازار سرمایه به بازار بورس خلاصه نمی‌شود و بازار‌های دیگری هم مشغول به فعالیت هستند که سعی داریم با انواع بازار سرمایه در ایران بیشتر آشنا شویم.

بازار سهام، اوراق قرضه، بازار تبادل ارزهای خارجی و بازار مشتقات از جمله معروف‌ترین و مهم‌ترین بازارهای مالی در دنیا هستند که روزانه صدها میلیارد دلار پول در این بازارها جابه جا می‌شود.

بازارهای مالی در ایران

بازار‌های مالی (Financial market) به نوعی از بازار گفته می‌شود که امکان معامله تعهدات و ابزارهای مالی را فراهم نموده و به تقابل عرضه و تقاضای این اسناد می‌پردازند. بازارهای مالی نیز به بازارهایی گفته می‌شودکه در آن‌ها دارایی‌های مالی مانند سهام و اوراق قرضه که ارزش آن‌ها به ارزش تولیدات و خدمات ارائه شده توسط شرکت‌های منتشر کننده آن‌ها وابسته است مبادله می‌شوند. یکی از تفاوت‌های میان دارایی‌های مالی با دارایی‌های واقعی این است که دارایی‌های واقعی ماهیت فیزیکی دارند مانند، املاک و مستغلات، اتومبیل و وسایل منزل.

بازارهای مالی نقش مهمی در تسهیل امور اقتصادی در کشور‌هایی که اقتصاد سرمایه‌داری دارند، ایفا کرده و منابع و نقدینگی لازم را برای کسب و کارها و همچنین کار آفرین‌ها تامین می‌کنند. بازار بورس تنها یک نمونه از انواع بازارهای مالی بوده و خریدارها و فروشنده‌ها می‌توانند در بازارهای مالی مثل، اوراق قرضه، ارز رایج کشور‌های مختلف، مشتقات و غیره فعالیت کنند.

بازارهای مالی وابستگی زیادی به شفاف بودن اطلاعات دارند تا جایی که گزارش‌های فروش، وام‌ها، بدهی‌ها، سودها، قیمت‌های لحظه‌ای و. . را در پلتفرم‌های مختلف بروزرسانی و اطلاع‌رسانی می‌کنند و تحلیلگر‌ها و معامله‌گر‌ها بر اساس آن‌ها تصمیم‌گیری خواهند کرد. معمولا به دلیل وجود گردش مالی و حجم بالای سرمایه‌ها در چنین بازارهایی هر کشوری قوانین مشخص و نسبتا سختگیرانه‌ای در مورد بازارهای مالی وضع کرده است و سازمان‌های اجراکننده‌ی این پلتفرم‌ها موظف به ارائه‌ی گزارش‌های دوره‌ای منظم و رعایت استاندارد‌های تعریف شده می‌باشند.

انواع بازارهای مالی بر اساس نوع دارایی

1. بازار سهام: در این بازار، سهام شرکت‌ها که نشانگر مالکیت دارنده آن شرکت است، معامله می‌شود.
2. بازار اوراق بدهی: بازاری است که در آن ابزارهای با در آمد ثابت (اوراق قرضه) داد و ستد می‌شوند.
3. بازار ابزارهای مشتق: بازاری است برای معاملات ابزارهایی مبتنی بر دارایی‌های مالی یا فیزیکی که از آن جمله می‌توان به اختیار معامله و قراردادهای آتی اشاره کرد.
4. بازار تبادل ارزهای خارجی: بازاری که در آن ارز رایج کشور‌ها مثل دلار، یورو، ین، کرون، فرانک و غیره باهم مبادله می‌کنند.
5. بازار کالاها: یکی دیگر از انواع بازارهای مالی بوده و همانطور که از نامش پیداست، محلی برای خرید و فروش دارایی‌ها و کالاهای فیزیکی است.

ویژگی‌های بازار سرمایه

مدت زمان و ابزار‌های مورد استفاده این بازار را می‌توان از جمله مشخصه‌های آن به شمار آورد. سهام، اوراق بهادار و اوراق‌های قرضه‌ای که توسط شرکت‌ها در بازار به فروش گذاشته می‌شوند، توسط سرمایه گذاران خریداری شده و بودجه مورد نیاز انتشار دهندگان اوراق را تامین می‌کند. بازار سرمایه قادر است واحد‌های مازاد یا سرمایه‌های بدون بازده را به سمت واحد‌های کسری که همان شرکت‌های تجاری، صنایع و دولت هستند، سوق دهد. برخی از ویژگی‌های ترغیب کننده سرمایه‌گذاری در بازار بورس، شامل موارد زیر هستند:

• سود بیشتر

یکی از ویژگی‌های این بازار، بازدهی عالی و سود زیادی است که در مدتی کوتاه از طریق آن به سرمایه‌گذاران تعلق می‌گیرد. فعالان و سرمایه‌گذاران بازار بورس شرایط بازار را تحلیل و بررسی می‌کنند و با استفاده از نوسانات قیمت سهام و سرمایه‌گذاری‌های منطقی در زمان درست، سرمایه خود را افزایش می‌دهند. این در حالی است که سود سپرده‌های بانکی ثابت و بسیار کمتر از سود سرمایه‌گذاری در بازار بورس است.

سرمایه‌گذاری در ملک، خودرو، ارز و طلا دارای نوسانات غیرقابل پیش‌بینی هستند و نمی‌توان میزان سوددهی و مدت زمان بازدهی را برای آن‌ها مشخص کرد.  این در حالی است که بازار بورس اوراق بهادار، آگاهی لازم برای کسب سود از سرمایه‌گذاری را در اختیار شما قرار می‌دهد.

• سرمایه‌گذاری بلند مدت

پس‌انداز بلند مدت شما می‌تواند در این بازار به سرمایه‌گذاری بلند مدت تبدیل شود. در بازار ایران، پس‌انداز‌های بانکی بلند مدت می‌توانند ارزش خود را از دست بدهند. این در حالی است که قراردادن آن‌ها در بازار سرمایه‌گذاری می‌تواند راهی برای حفظ ارزش پس‌انداز و افزایش آن در بلند مدت باشد.

• قانونی بودن

تمام فعالیت و سرمایه‌گذاری‌ها در بازار سرمایه به روش‌های قانونی و براساس قوانین حاکم بر کسب سود و معاملات انجام می‌گیرند. بنابراین امنیت بسیار بالا است. حتی بازار فرابورس که نظارت‌های کمتری را شامل حال آن می‌شود نیز بر اساس قوانین ثابت پیش می‌رود و قابل اطمینان است.

• نقدشوندگی بالا

یکی از ویژگی‌های این نوع بازار مالی، قدرت نقد شوندگی بالای آن است. شما می‌توانید سهام و اوراق مشارکت خود را هر زمان که بخواهید به فروش گذاشته و به پول تبدیل کنید. سهامداران می‌توانند سهم خود را به صورت آنلاین در صف فروش قرار داده و بسته به شرایط بازار و شرکت، سهام خود را با قیمت مورد نظر خود بفروشند. اوراق مشارکت را نیز می‌توان به راحتی پیش از موعد سررسید به فروش رساند. این بر خلاف بازار مسکن و ارز است که ناگهان دچار رکود شده و تا مدتی، هیچ بازاری برای فروش آن‌ها وجود ندارد.

• جهت‌دهی سرمایه به سمت چرخه تولید

تمایل افراد برای سرمایه‌گذاری و کسب سود بیشتر، سرمایه بیشتری را به بازارهای سرمایه وارد می‌کند. به این ترتیب، سرمایه مورد نیاز بخش تولید و بودجه لازم برای توسعه و راه اندازی پروژه‌های عمرانی و… ازطریق سرمایه گذاری‌های میان مدت و بلند مدت تامین می‌شود. به این ترتیب، رونق ملی، اشتغال زایی و رشد اقتصادی توسط بهبود عملکرد چرخه تولید میسر می‌شود. این امر در بازار پول که سرمایه‌گذاری‌های کوتاه مدت و کمتر از یک سال در آن صورت می‌گیرد، رخ نمی‌دهد.

• شفافیت مطلوب

یکی از ویژگی‌های بازار بورس اوراق بهادار، شفافیت بالای آن است که اعتماد و اشتیاق به سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد. تمام اطلاعات شرکت‌ها، تاریخچه هر سهم، میزان رشد، نزول و نحوه نوسانات قیمت و… در سایت کدال در اختیار سرمایه گذاران، تحلیلگران، سهام داران و عموم مردم قرار می‌گیرندتا امکان سرمایه‌گذاری آگاهانه برای آن‌ها ایجاد شود.

انواع بازار سرمایه

تمامی بازار‌های سرمایه تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار و سایر قانون گذاران مالی قرار دارند، اما معمولا بازار سرمایه ایران را تحت عنوان بورس اوراق بهادار تهران می‌شناسند. امروزه دسترسی به این بازار‌ها به صورت اینترنتی میسر می‌شود و برای سرمایه گذاری، نیاز به مراجعه حضوری شما به کارگزاری یا تالار بورس نیست. بازارهای سرمایه را می‌توان به دونوع اولیه و ثانویه تقسیم کرد:

بازار اولیه

بازار اولیه همان بازاری هست که ناشران به صورت مستقیم، اوراق مشارکت و سهام خود را تحت عنوان عرضه عمومی اولیه توزیع کرده و به فروش می‌گذارند. به این ترتیب، شرکت‌ها و سازمان‌ها می‌توانند بدون وام گرفتن از بانک‌ها و تنها با فروش بخشی از سهام خود به سرمایه گذاران و مردم، سرمایه و  بودجه مورد نیاز برای توسعه شرکت یا پروژه خود را تامین کنند.

اطلاعات کامل عرضه اولیه و شرکت یا سازمان به صورت کامل توسط کارگزاری‌ها و سایت کدال در اختیار فعالان بازار بورس شامل سرمایه‌گذاران و سایر شرکت‌ها قرار می‌گیرد تا در زمان مشخص شده بتوانند آن‌ها را خریداری کنند. این سرمایه‌گذاران می‌توانند معامله‌گران حقیقی یا حقوقی، شرکت‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، موسسات مالی یا سایر نهاد‌ها را شامل شوند.

بازار ثانویه

در صورت اتمام عرضه عمومی اولیه، مابقی معاملات در بازار ثانویه صورت می‌گیرد. در بازار ثانویه، تمامی اوراق و سهام منتشر شده توسط شرکت‌ها معامله می‌شوند تا سرمایه‌گذاران بتوانند سهام خود را به پول نقد تبدیل کنند. بنابراین، سهام و اوراق بهادار در این بازار مالی میان فعالان بازار بورس دست به دست می‌شوند. به این ترتیب نوسانات قیمت سهام در این بازار بالا است و به نسبت آن، ریسک سرمایه‌گذاری نیز بالا می‌رود. فعالیت در این بازار نیازمند اطلاعات، روحیه ریسک پذیر، مهارت و قدرت تحلیل بالا است.

کارکرد‌های بازار مالی

بازارهای چهارگانه اقتصاد کشور از بازار کالا، بازار کار، بازار پول و بازار سرمایه ایران تشکیل می‌شوند که بازار مالی، دو مورد از آن‌ها را در بر می‌گیرد. بنابراین، عملکرد‌ها و فعالیت‌های این بازار در تحقق رشد اقتصادی از اهمیت بالایی برخوردارند. این عملکرد‌ها را می‌توان در قالب چند مورد زیر بیان کرد:

• انتقال سرمایه میان واحد‌های اقتصادی

همانطور که گفته شد، بخش مالی اقتصاد از دو واحد مازاد و کسری تشکیل شده است. واحد‌های مازاد در دست پس‌انداز کننده‌ها قرار دارند و تا پیش از سرمایه‌گذاری، به صورت پس‌انداز بلند مدت نگهداری می‌شوند. وجود انواع بازار مالی موجب تشکیل یک پل ارتباطی میان بخش مازاد و کسری  می‌شود و این پس انداز‌های بلند مدت به صورت وام‌های میان مدت یا بلند مدت در اختیار وام گیرنده‌ها قرار می‌گیرند که شرکت‌های تجاری، دولت و فعالان بخش صنعت کشور را شامل می‌شوند.

با توجه به اینکه همه واحد‌های مازاد و سرمایه گذاران مهارت و دانش کافی برای فعالیت در انواع بازار سرمایه‌گذاری را ندارند، زمینه لازم برای سرمایه‌گذاری غیر مستقیم نیز توسط صندوق‌های سرمایه گذاری، شرکت‌های سبدگردان و… ایجاد شده است. به این ترتیب فرصت حضور در بازارهای مالی برای همه افراد یک اندازه خواهد بود.

• تعیین قیمت وجوه سرمایه

بازارهای مالی در واقع تعیین کننده قیمت وجوه و سرمایه هستند و از این طریق می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها باشند. تعیین سرمایه از یک جهت می‌تواند به شرکت‌ها که وام گیرنده از پس انداز‌ها هستند کمک کند تا برنامه ریزی‌های مالی و سرمایه‌گذاری‌های خود را با بازدهی بیشتر  یا مساوی سرمایه خود انجام دهند. از جهت دیگر، سرمایه‌گذاران می‌توانند با توجه به قیمت‌ها به تحلیل و تصمیم‌گیری بپردازند. زیرا در بازار رقابتی، عرضه و تقاضا است که قیمت وجوه سرمایه را مشخص می‌کند. بنابراین، این کارکرد بازارمالی می‌تواند به اتخاذ بهترین تصمیمات توسط هردو طرف کمک کند.

• انتشار و تحلیل داده‌ها

جمع‌آوری و انتشار اطلاعات در قالب قیمت‌ها، یکی دیگر از کارکردهای بازار مالی است. ارزیابی شرکت‌های عضو بازار سرمایه، مدیران و شرایط حاکم بر بازار سهام فرآیندی پرهزینه و نیازمند دانش و مهارت است که از توان بسیاری از فعالان این بازار خارج است. انتشار و تحلیل این اطلاعات و دسترسی عموم به این اطلاعات با حداقل هزینه، یکی دیگر از روش‌های افزایش تمایل واحدهای مازاد به سرمایه‌گذاری در بازاربورس و سوق دادن منابع به سمت واحدهای کسری است که توسط بازارهای مالی میسر می‌شود.

• تسهیل در خرید و فروش

بازار‌های مالی و انواع بازار سرمایه در ایران در واقع پل ارتباطی یا نهادهای واسطه‌ای هستند که موجب کاهش هزینه معاملات و ساده‌تر و روان‌تر شدن خرید و فروش میان واحد‌های اقتصادی می‌شوند. در این میان، هرچه هزینه معاملات کاهش پیدا کند، فعالیت‌ها تخصصی‌تر شده و کارایی سیستم بهتر می‌شود. به این ترتیب، با وجود نهاد‌های واسطه شاهد رشد اقتصادی بیشتر و سریع‌تر خواهیم بود.

• توزیع و مدیریت ریسک

بازارهای مالی می‌توانند ریسک یا خطرات اقتصادی که متوجه یک شرکت هستند را میان سرمایه‌گذارانی با روحیه ریسک‌پذیری بالا توزیع کنند. افرادی که در راس یک شرکت با فعالیت‌های اقتصادی پر خطر و بزرگ قرار دارند، با استفاده از انواع بازار مالی می‌توانند بخشی از سرمایه مورد نیاز خود را از طریق بازار پول و سرمایه تامین کرده و از این طریق، سرمایه‌گذاران را در سود و زیان خود سهیم کنند. به این ترتیب، بخشی از بازدهی منفی یا مثبت شرکت میان سرمایه‌گذاران توزیع می‌شود. از جهت دیگر، این بازار امکان تنوع در سرمایه‌گذاری و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری را در اختیار فعالان بازار بورس قرار داده است. به این معنی که هر سرمایه‌گذار با ایجاد یک سبد شامل سهام چندین شرکت می‌تواند ریسک سرمایه‌گذاری خود را از طریق سود ناشی از سایر سرمایه گذاری‌ها کاهش دهد. به این ترتیب، بازدهی منفی سرمایه‌گذاری در یک شرکت می‌تواند از طریق سود سرمایه گذاری‌های دیگر جبران شود.

سخن پایانی

به طور کل بازارهای مالی نقش مهمی در اقتصاد جهان و تک تک کشور‌ها داشته و فضایی برای به جریان در آمدن سرمایه‌های مردم هستند. بازار‌های مالی و مخصوصا بازار سرمایه به شما این امکان را می‌دهد که در مدت کوتاه به سود‌های بزرگ دست پیدا کنید و سرمایه خود را چند برابر کنید. لذا، آشنایی با بازار سرمایه و کارکرد‌های بازارهای مالی به شما این امکان را می‌دهد تا یک سرمایه‌گذاری پر بازده و منطقی با ریسک کمتر انجام دهید. در این مقاله سعی کردیم شما را با بازارهای مالی و انواع بازار سرمایه در ایران بیشتر آشنا کنیم.